انواع متغیرهای پژوهش

انجام پایان نامه ارشد مدیریت

تعریف متغیرهای پژوهش

برای تعریف متغیرهای پژوهش باید بین تعریف عملیاتی اندازه‌پذیر و تعریف عملیاتی تست ی فرق قائل شد. در تعریف عملیاتی اندازه‌پذیر، عملیاتی که باید انجام پذیرد تا اندازه‌گیری مفهوم یا سازه میسر شود آشکار می‌شود. مثلاً هوش را می‌توان چنین تعریف کرد که جمله است از نمره‌ای که در آزمون تراز شده استانفورد ـ بینه بدست می‌آید. در تعریف عملیاتی آزمایش ی به بیان پرداخته می‌شود که پژوهشگر باید به اجرا درآورد تا اینکه شرایط آزمایش ی ظاهر گردد. مثلاً برای تعریف عملیاتی آزمایش ی ناکامی می‌توان جلوگیری آزمودنی از نیل به مقصد معین را مورد نظر قرار داد.
تعریف عملیاتی باید طوری انجام پذیرد که، چنانچه هر پژوهشگری در شرایط مشابه به اندازه‌گیری سازه یا مفهوم مورد مطالعه بپردازد، نتیجه یافرادی بدست آید. به یاری تعریف عملیاتی مفهوم‌ها یا سازه‌ها می‌توان متغیرهای مورد مطالعه را به طریق عملی تعریف نمود آنها را با پایایی زیادتری اندازه‌گیری کرد. جهت این منظور، سلسله اقدامات مورد نظر در تعریف عملیاتی بایستی قابل تکرار باشد.
در اینجا به منظور روشنتر شدن مبحث متغیرها، بویژه در پژوهش‌های توصیفی، تعریف جامعه آماری را مورد نظر قرار می‌دهیم. در تعریف جامعه آماری به این نکته اشاره می‌شود که افراد جامعه حداقل یک صفت مشترک هستند . با توجه به این تعریف، هر صفت دیگری که از فرد به فرد دیگر جامعه تغییر نماید را متغیر می‌نامیم. پس متغیرها عبارتند از خصوصیات افراد، اشیاء، واحدها و غیره که می‌توانند مقادیر کیفی یا کمی اختیار نماید . از عبارت این مقادیر می‌توان قد، وزن، بهره هوشی و امثال آن را نام برد.


انواع متغیرها

مقادیر متغیرها می‌تواند مقوله‌ای (Categorical) باشد، مانند رنگ چشم یا جنسیت، یا اینکه کاست مانند طول، قد، وزن و بهره هوشی. بدین‌سان متغیرها را می‌توان به دو دسته: مقوله‌ای عددی (Numerical) تقسیم کرد. به جمله دیگر از این دودسته متغیر می‌توان تحت عنوان متغیرهای کیفی و کمی یاد کرد.


نامگذاری متغیرها

در پژوهشهایی که با مشاهده متغیرها و تولید داده‌ها سروکار داریم می بایست متغیرها را نامگذاری کرد: این امر در آزمودن فرضیه‌ها، به مخصوص در پژوهشهای تست ی، باید رعایت شود. نامگذاری متغیرها با تذکر به پنج دسته ذیل انجام می شود:
ـ متغیر مستقل ( Independent variable )
ـ متغیر وابسته ( Dependent variable )
ـ متغیر تعدیل کننده ( Moderator vartiable )
ـ متغیر کنترل ( Control vartiable )
ـ متغیر مداخله‌گر ( Intervening vartiable )


- انواع متغیرهای پژوهش

متغیرهای تحقیق بر اساس نوع مقادیری که می‌توانند اختیار کنند به دو دسته متغیرهای کمی و کیفی تقسیم می‌شوند ولی انواع متغیرها بر طبـق نقش آنها در تحقیق عبارتند از:
۱- متغیر مستقل : متغیر مستقل متغیری است که در پژوهش‌های تجربی به وسیله پژوهشگر دستکاری می‌شود تا تاثیر( یا رابطه) آن بر روی پدیده دیگری تحلیل شود.

۲- متغیر وابسته : متغیر وابسته، متغیری است که تأثیر (یا رابطه) متغیر مستقل بر آن مورد نقد قرار می‌گیرد. به جمله دیگر پژوهشگر با دستکاری متغیر مستقل درصدد آن است که تغییرات حاصل را بر متغیر وابسته تحقیق نماید.

۳- متغیر میانجی : این متغیر به عنوان رابط بین متغیر مستقل متغیر وابسته قرار می‌گیرد. متغیر میانجی می‌تواند بر جهت یا شدت رابطه متغیر مستقل وابسته تاثیر بگذارد. با توجه به قابل سنجش بودن این متغیر یا هدف پژوهشگر این متغیر می تواند سه نقش زیر را داشته باشد

۳-۱- متغیر تعدیل کننده : چنانچه متغیر میانجی قابل سنجش و اندازه گیری باشد پژوهشگر بخواهد اندازه آن را بسنجد و در مد وارد نماید به آن متغیر تعدیل کننده گویند. متغیر تعدیل کننده متغیری است که بر جهت رابطه یا میزان رابطه متغیرهای مستقل و وابسته می تواند تاثیر گذار باشد. اثرات این متغیر قابل مشاهده و اندازه‌گیری است. به متغیر تعدیل کننده برخی وقتها متغیر مستقل فرعی گویند. برای نمونه متغیر جنسیت در ارزیابی رابطهروش تدریس یادگیری دانش‌آموزان متغیر تعدیل کننده است.

۳-۲- متغیر کنترل: اگر متغیر میانجی قابل سنجش و اندازه گیری باشد و پژوهشگر بخواهد اثرات آن را کنترل و در مد حذف نماید به آن متغیر کنترل گویند. چون در در یک پژوهش اثرات تمام متغیرها قابل ارزیابی نیست، پژوهشگر اثرات برخی متغیرها را از طریق کنترل آماری یا کنترل‌های تحقیقی خنثی می‌کند. اینگونه متغیرها که اثرات آنها بوسیله پژوهشگر قابل حذف است را متغیر کنترل گویند. جهت نمونه در تحلیل رضایت دانشجویان مدیریت بازاریابی از سایت پارس مدیر، اثرات متغیر گرایش تحصیلی در رضایت‌مندی کاربر ان از سایت حذف شده است.

۳-۳- متغیر مداخله‌گر : اگر متغیر میانجی قابل سنجش و قابل حذف نباشد به متغیر مداخله گر تبدیل می شود. متغیر مداخله‌گر از نظر نظری بر متغیر وابسته اثر دارد اما قابل مشاهده سنجش نیست تا به عنوان متغیر تعدیل کننده محسوب شود و نه اثرات آن قابل خنثی کردن است تا به عنوان متغیر کنترل محسوب شود.